Bernoulli, Johann I an Spleiss, [Thomas] (1727.01.04)
|
|
|
|
| Kurzinformationen zum Brief mehr ... | |
|---|---|
| Autor | Bernoulli, Johann I, 1667-1748 |
| Empfänger | Spleiss, Thomas, 1705-1775 |
| Ort | Basel |
| Datum | 1727.01.04 |
| Briefwechsel | Bernoulli, Johann I (1667-1748) |
| Signatur | Basel UB, Handschriften. SIGN: L Ia 675:Bl.112-113 |
| Fussnote | Das N. in der Anrede könnte "Nobilissimo" bedeuten. Auf dem Umschlag von Joh. III B. wird Spleiss als "Prof. math. Schafhus" bezeichnet. Der Adressat wäre dann Thomas Spleiss (1705-1775). |
Praestantissimo atque
Doctissimo Juveni
D.o N. Spleissio Math. Cult.
S. P. D.
Joh. Bernoulli.
En restituo tibi phosphorum [mercuria]lem[1] a D.o Muschenbroekio paratum; deprehendi eum non sine voluptate ad mentem meam accuratissime constructum et paria omnino facientem cum binis quae adhuc habeo vasculis jam tum a me paratis cum primum sub finem superioris saeculi in ejus inventionem incidissem. Rogo ut eum remittas ad suum Dominum, Cl. Kellerum,[2] cum plurima gratiarum actione et omnigenae prosperitatis ad auspicia novi hujus anni apprecatione. De ascensu mercurii a tantilla aëris quantitate, ut videtur, in altum elevati, nescio quid dicam; si fuissem autoptis, haberem forsan quod responderem. Constat utique vim aëris elasticam caeteris paribus esse directe in ratione densitatis vel reciproce in ratione raritatis, quomodo igitur in 3.o experimento Cl. Kelleri, [mercuri]us[3] ad viginti pollices ascendere potuerit sola vi guttulae aëris non capio, repugnat enim principio nostro, illam guttulam aëris, quae post ascensum mercurii centies et amplius fortassis rarior facta, sustinere potuisse columnam mercurialem viginti circiter pollicum h. e. plusquam totius altitudinis mercurii in barometro, id quod indicaret aëris moleculam expansam fuisse non nisi ad sesqui majus volumen quod sane multum abest a volumine centies majori. Hoc cum ita sit malim dicere, post extractionem aëris ex campana aquam ipsam licet depuratam ab aëre non nihil intumuisse atque ita non solum aërem [mercur]io imminentem fuisse rarefactum, quam dubitare de principii veritate; Confirmatur haec mea conjectura per effectum quem observavit Vir Cl. in secundo experimento, ubi summitate mercurii in vasculo obtecta minori aquae copia, vidit mercurium in tubo ad 12 tantum pollices ascendisse, manifesto ceu apparet indicio, dum aër subducitur ex campana, non tantum aërem in vasculo sed et aquam ipsam imo fortasse etiam aliquantulum mercurium dilatari; posset ingeniosissimus observator ad plenariam hujus rei evictionem periculum facere, nihil omnino aëris in vasculo relinquendo sed totum spatium supra superficiem [mercur]ii aqua implendo, quod si enim exhausto aëre ex campana mercurius aliquousque ascenderet etiamsi nihil aëris in vasculo relictum fuerit, nullum foret dubium quin aqua sese dilataverit eique adeo vis aliqua elastica sit adscribenda. Hoc si ita eventus comprobaret, non videtur Vir Cl. jure colligere, ob solam elasticitatem guttulae aëreae [mercuri]um ad 20 pollices ascendisse, ex eo quod nullae bullulae aëreae ex aqua ascenderint, nam quamvis nullae ascenderint, potuit tamen aqua intumescere vel a proprio elaterio quod forsan habet, vel ab elaterio minimarum particularum aërearum intra poros mercurii relictarum, quae propter exiguitatem se non poterant liberare a contactu ambientis [mercur]ii, neque adeo ascendere poterant, ut alias fieri solet, sub forma bullularum. Porro quod addit sagacissimus Experimentator, ideo nempe in 2.do Experimento ad 12 tantum pollices in tubo ascendisse mercurium, quia ingens pondus [mercur]ii in vasculo obstiterit altiori ascensui, pariter in ejus sententiam ire non possum, nam si vel 100 [Lb][4] mercurii vasculum continuisset, leges hydrostaticae volunt, ingens hoc pondus utpote in aequilibrio antea constitutum cum aëris pressione nec obesse nec prodesse subsequenti ascensui, qui itaque si minor fuerit quam in tertio experimento, id ceu jam dixi ex eo tantum venit quod in secundo exper. minor aquae quantitas in vasculo obtexerit mercurium quam in tertio. Atque hoc modo solutum credo paradoxum, cur unica guttula aëris inclusa 20 pollices in barometro sustinere queat, licet integra columna aëris non plus quam 28 pollices sustineat. Caeterum ridiculum est Senguerdum[5] velle hoc paradoxum in eo consistere quod habita ratione gravitatis guttulae aëreae ac columnae mercurialis earum proportio non sit uti 1 ad 3000, quasi ad hunc effectum aliquid contribueret ipsum hujus guttulae pondusculum, quod plane non venit in considerationem sed sola ejus elasticitas. Nihil habeo dicere de terra lucente instar phosphori de qua Hiairne,[6] hunc enim Scriptorem non possideo. Vale.
Dabam Basil. a. d. 4. Januarii 1727.
Fussnoten
- ↑ Im Manuskript steht das Symbol für Merkur mit angehängtem "lem".
- ↑ Vielleicht Christoph Keller (1704-1766), Chirurg in Schaffhausen.
- ↑ Im Manuskript steht das Symbol für Merkur, wohl irrtümlich ohne "Hörner".
- ↑ Pfundzeichen.
- ↑ Wolferd Senguerd.
- ↑ Urban Hjärne (1641-1724). Hjärne, Urban, Acta et tentamina chymica in regio laboratorio Stockholmiensi elaborata ... una cum praemissa parasceve seu praevia manuductione ad experimenta rite perficienda, Holmiae [Stockholm] (J. H. Wernerus) 1712.
Zurück zur gesamten Korrespondenz