Bernoulli, Johann I an Scheuchzer, Johann Jakob (1711.02.10)
|
|
|
|
| Kurzinformationen zum Brief mehr ... | |
|---|---|
| Autor | Bernoulli, Johann I, 1667-1748 |
| Empfänger | Scheuchzer, Johann Jakob, 1672-1733 |
| Ort | Basel |
| Datum | 1711.02.10 |
| Briefwechsel | Bernoulli, Johann I (1667-1748) |
| Signatur | ZB Zürich. SIGN: Ms. H 318, pp.31-34 |
| Fussnote | |
Celeberrimo ac Doctissimo Viro
Joh. Jacobo Scheuchzero
S. P. D.
Joh. Bernoulli
Accepi Vir Optime postremas Tuas cum Fraternis, et quas ipsis adjungere libuit chartas;[1] vidi ex libro Naturae[2], quo loco fuerit habita Cl. nostri Battieri Disputatio de Mundo;[3] vidi etiam ex Tua Defensione,[4] quo cum genere hominum Tibi res sit: disce meo exemplo ab istis Tibi cavere, ex quorum congress[u] nulla expectanda est nec gloria nec victoria, quomodo enim rationibus vinces qui rationibus non cedunt:[5] Auctor itaque Tibi essem ne Te huic liti profundius immergas, ex qua nullus erit exitus: suffecerit Tibi, veritatem hodie ubique locorum (excepto forte Tiguro vestro) saltem ubi politiora vigent studia, de Copernicano Mundi systemate, evidenter adeo demonstratam enitescere, ut omnes homines, nisi tardiore sint ingenio, aut, ut cum Hugenio loquar, aliorum imperio obnoxiam credulitatem habeant, motum Telluri, locumque inter Planetas absque dubitatione decernant. Interim quid dicam de armorum apparatu, quibus totum Copernicanismum, si Diis placet prostratum perhibent vestrates? triumphum certe canunt ante victoriam; miseret me istiusmodi ineptiarum! sperabam ex Titulo aliquid solidius ab ipsis in rem suam produci, sunt autem merae naeniae dudum explosae, quas in Helvetia nostra denuo cantari et recoqui res est pudenda apud Exteros si legerint; miror vero Cl. Hottingerum Virum alioquin a majorum suorum meritis clarum, defendere voluisse hanc absurditatum farraginem a duobus studiosis rerum astronomicarum ut patet imperitissimis compilatam, ut enim dicam quod sentio, mihi in animum ducere neutiquam possum, ipsum Cl. Hottingerum hujus male congesti speciminis Auctorem existere; nam si perpendere mecum digneris praeter materiae quae inibi tractatur inscitiam undique patescentem, et ipsam styli barbariem, nullus dubito quin quod dixi verum arbitreris; ecce ejus rei unum tantum alterumve documentum. In thesi secunda[6] sermo est de duobus nescio quibus limitibus, qui dicuntur, licet vastissimi sint, arctiores tamen esse, quam ut intra Naturae et Scripturae librum constringi se patiantur, quid bone Deus! hoc rei est, quod propter sui angustiam in alio ampliori spatio contineri non potest? tantundem valet ac si diceres, murem nimis parvum esse quam ut in antro suo contineri queat: hocce quaeso quid aliud est, quam quod Galli galimatias vocant? Thesi XIV, pag. 10 inter praerogativas Solis ponitur tanquam singulare quid, Solem sine Sole videri non posse oh quam grande, quam sublime mentis acumen! an ergo Luna sine Luna, vel Jupiter sine Jove videri potest? Th. XVIII, pag. 12. Querela movetur de non paucis Theologis, qui aliena saepe fide ducti cum plerisque Philosophis et Mathematicis, suis rationibus Astronomicis fisis γυμνῇ κεφαλῇ et[7] intrepide Soli suum motum et diurnum et annuum adjudicent; et ut verisimili ratione Hoc Soli motum adjudicare possint, eum faciant centrum sui vorticis. Hos ipsos Soli substituere terram etc. quid sibi velit τὸ Hoc motum non capio, cum hactenus crediderim motum esse generis masculini, sed dic mihi sodes, quomodo haec cohaereant Theologos illos adjudicare motum annuum et diurnum Soli, quem tamen faciant centrum sui vorticis, et cui substituant Terram quotidie et annuatim circa eum volubilem, quam inepta connexio! nisi forte pro adjudicare legendum sit abjudicare, sed cur illud bis posuit? In thesi penultima[8] dicit Auctor se vicibus suis mascule defunctum nec falcem in hanc messem eristicam non immittere, geminata haec negatio nec non apud Latinos affirmationem exprimeret, sed videtur hic a Barbaro negative sumi. Tam crassa insuper ubique conspicitur ignorantia tam Geometriae quam astronomiae, ut non tantum ne prima quidem harum scientiarum elementa degustasse videatur vester Sprynglinus vel Dentzlerus,[9] vel quisvis demum Auctor fuerit speciminis, sed et ipsa artis nomina et termini ignorantur ab eo; lege si placet Th. X ubi tam ἀτεχνικῶς de meridiano et aequatore loquitur, dum eos confundit et alterum pro altero sumit; ut haec a puero dicta ferulam mereantur, quid enim aliud quam aequatorem intelligat per altiorem vel humiliorem meridianum,[10] ego saltem assequi non possum: at quam puerile est illud, quod Th. sequente dicitur, in Mathesi sc. notissimum esse, Solem Lineae Eclipticae cognomen accepisse;[11] mirum! an Tu unquam audivisti Solem cognominari Lineam? fateor hoc me mathesin nondum docuisse: dubito num Astronomus noster sciat quid sit ecliptica, imo num circulos materiales in sphaera armillari (quam forte nunquam vidit) nominare queat: lepidissimum quod observavi in hoc profundo eruditionis specimine latet in fine theseos XIX, ubi mirabilis habetur circuli bipartitio in peripheriam et centrum,[12] ita scilicet nunc cognoscimus lineam et punctum esse partes superficiei et quidem integrantes; haeccine quis ferat non dico in Studiosis nedum in Candidatis Philosophiae, sed in tyronibus: pudeat Vos si peregrini resciscant tales absurditates in Lycaeo vestro ventilari, imo eas aestimari tanquam res momentosas et irresistibilis virtutis in solvendis Copernicanorum nodis. Quod vero nunc attinet ipsa argumenta, quae ad monstrum hoc Copernicanismi debellandum adhibentur, illa non melioris sunt commatis, quam si gladio plumbeo Elephantem confodere velles, et talia quidem quae jam centies prolata et centies refutata fuere; si operae pretium aestimarem vel si vacaret crambem hanc ad nauseam recoquere, sufficientes Tibi suppetias ferre possem contra vana adversariorum Tuorum molimina, si nihil aliud agerem, quam colligere et conscribere quae a Kepplero, Galilaeo, Gassendo, Lansbergio, Hugenio, aliisque probatissimis Astronomis et Philosophis, imo si necesse esset, a multis etiam Theologis, in bonae causae defensionem litteris consignata habemus, quibus adversariis (si rationes admittere vellent) os facile obturares; sed quod miserandum est coecutiunt ad rationum claritatem; et si cataractam illis tollas, per rationum evidentiam, ut tandem videant, se tamen videre negant et pernegant; quid ergo cum hujus farinae hominibus disputandum? satius quippe esset cum coecis de coloribus disputare, utpote qui si corpore non itidem mente coecutiunt. Fundamentum interim quo illi nituntur, totum huc redit, vid. Th. XX ut abhorreant dicere vel dici Sacram scripturam secundum erroneum sensum vulgi loqui,[13] item ut velint etiam in naturalibus et ad religionem nihil facientibus sensum litteralem sacrae scripturae sectandum esse; quod si obtineret ubique locum, multoties absurdissimae consecutiones elicerentur, sicuti Viri docti id dudum monstrarunt; et quasi vero non dici possit summo jure, Sacros Scriptores sese accommodasse ad captum vulgi et inprimis ad communem loquendi consuetudinem, ne scilicet inaudito et insolito res triviales proferendi more fidem apud plebem non invenirent, sic tamen ut ideo minime erroris accusari possint, non magis quam Copernicus aut Copernicani qui cum vulgo Solem oriri et occidere dicunt, quando non ex professo de ejus stabilitate agunt: Sed videamus an impium adeo, uti dicitur in eadem thesi, literalem sensum deserere in rebus mere naturalibus quando eas in alio sensu sumere invictae rationes et sensatae demonstrationes cogunt; quod si hoc sit Arcam Jehovae delubro Dagoni inferre, et portam latam aperire omni Schismatico, Haeretico, profano, imo Atheo;[14] sunt profecto multi ex ipsis Ecclesiae Patribus qui execrabilis hujus criminis rei veniunt vestris Censoribus; Audi D. Hieronymum (In Cap. 28 Jerem.) Quasi non multa, inquit, in Scripturis Sanctis dicantur juxta opinionem illius temporis, quo gesta referunt, et non juxta quod rei veritas continebat: Et alibi (In Cap. 13 Math.) Consuetudinis Scripturarum est, ut opinionem multarum rerum sic narret Historicus, quomodo eo tempore ab omnibus credebatur. D. Augustinus in Psal. 8 dicit Deum accommodasse S. Scripturam ad captum puerorum et lactentium; Hos ergo et alios quos proferre possem Ecclesiae Antesignanos, hodierni quidam Theologastri suis virgulis censoriis ad Impios, ad Haereticos, ad profanos, ad Atheos, relegabunt, utpote quibus latam portam aperiant; imo parum abest quin diris devoveant: vide quorsum tendat intempestivus vestratium fervor; quid mirum! cum nec Paulus θεόπνευσος impune abeat, quin censura perstringatur, quod relicto limpido Textus Hebraei fonte, maluerit sequi impuriores versionum rivulos, recedendo scilicet a sensu litterali cum LXX Interpretibus in voce Lineae ut pro ea substituat φθόγγον vel solcum: Si ergo nec citati Patres nec Paulus utut divinitus inspiratus atrum carbonem vitare possunt, quid ergo nobis miseris sperandum? trahamus itaque patienter commune jugum cum tantis Viris malorum nostrorum sociis; unum tamen adhuc notasse convenit, Auctorem nempe Libri naturae, qui adeo abhorret a deflexione sensus litteralis, et ipsum tamen passim deflectere et quidem in ipsa Textus expositione; dum varias ibi agnoscit figuras rhetoricas, synecdochen, metaphoram etc. quod si ita sit et locutio figurata non in sensu litterali sumi possit, non video quo jure in alios qui eadem licentia utuntur tam vehementer Auctor debacchetur, nisi quod sibi licitum, ubi libuerit, aliis illicitum existimet, hoc est, sibi soli jus vindicet Scripturam S. quolibet modo torquendi et trahendi, eamque ut nasum cereum in omnes figuras effigiandi. Cum adhuc aliquid spatii restet, lubet paulo examinare responsionem Auctoris quam suorum Theologorum nomine in thesi XIX format, ad diluendam objectionem desumtam ab eo quod in Sacro codice passim Deo membra humana et passiones humanae attribuantur, id quod utique in litterali sensu intelligi non possit; a quo recedendum esse hoc quidem loco concedit Auctor, sed in aliis locis (in quibus tamen error omni periculo vacat) ne latum quidem unguem a littera abeundum esse contendit; ast quam affert rationem hujus discriminis? hanc nimirum, quia Infantes membra humana Deo non esse affingenda, imperitiores (si tam rudes darentur) docerent:[15] sed quid si revera tam rudes darentur, uti certe Gentiles et olim et hodienum Diis suis corpora humana et cum hisce etiam infirmitates humanas affingendo ea ruditate reapse laborant, numquid fatebitur Auctor responsionem suam frivolam esse? quid si etiam ipsi vices redderem? diceremque si omnes homines nascerentur Astronomi, foret tunc stabilitas Solis et Motus Terrae πάντοτε καἱ τοῖς πᾶσι, semper et omnibus communis notionis; nec est quod dicat ἀνθρωποπάθῶσ imo σώματικῶς de Deo dici quae νοοπρέπῶς καἱ θεοπρεπῶς sint intelligenda; possem enim similibus terminis rem nostram conficere, dicendo quae γεωπαθῶς de Sole dicuntur, ea intelligenda esse Ἑλιόπρεπῶς. Sed quid diutius nugis istis immoror? spatium me deficit, quocirca abrumpo.[16] Vale.
Dabam Basileae a. d. X. Febr. 1711.
Fussnoten
- ↑ Es handelt sich um die gemeinsam mit Beilagen übersandten Briefe von Johann Jakob und Johannes Scheuchzer von (1711.02.01 und desselben Datums).
- ↑ Hottinger, Salomon, Liber naturae ex Psalmo XIX. v. 1-7 propositus quem ... pro examine philosophico legitime consequendo secundum gratiam divinitus concessam tueri conabuntur Ioh. Casparus Sprynglinus et Ioh. Henricus Denzlerus ..., Tiguri [Zürich] (D. Gessner) 1711.
- ↑ Battier, Samuel, Dissertatio philosophica de mundo, quam permissu sapientis Philosophiae Ordinis ad diem 12 Dec. praeside Samuele Battierio Ph. et Med. Doct. Gr. L. P. P. L. H. Q. S. publice ventilandam proponit Ioh. Rodolphus Miegius, Phil. Cand. et Med. Stud., Basileae (J. J. Battier) 1710.
- ↑ Gemeint ist Johann Jakob Scheuchzers Bericht über die Diskussion in der Promotionskommission, bei der er gegenüber Hottinger den Kopernikanismus verteidigt hatte (UB Basel Handschriften L Ia 721, fo. 121). Siehe dazu den Brief von 1711.02.01.
- ↑ Zu den folgenden Ausführungen Johannes Bernoullis zum Kopernikanismusstreit vgl. Nagel, Fritz/Gehr, Sulamith, Zürich und Basel im Dialog. Johann Jakob Scheuchzers Korrespondenz mit Johann I Bernoulli, in: Leu, Urs B. (ed.), Natura sacra. Der Frühaufklärer Johann Jakob Scheuchzer (1672-1733), Zug 2012, pp. 181-207, insbesondere pp. 188-196.
- ↑ Hottinger, Salomon, op. cit., p. 2.
- ↑ $kontrollieren$ ab hier bis "generis masculini" nochmals kollationieren.
- ↑ Hottinger, Salomon, op. cit., Thesis XI, p. 16.
- ↑ Johann Caspar Sprünglin und Johann Heinrich Denzler legten mit der Verteidigung der hier zitierten Thesen unter dem Präsidium Salomon Hottingers ihr Examen als Kandidaten der Philosophie ab.
- ↑ Hottinger, Salomon, op. cit., Thesis X, p. 7.
- ↑ Hottinger, Salomon, op. cit., Thesis XI, p. 8.
- ↑ Hottinger, Salomon, op. cit., Thesis XIX, p. 14.
- ↑ Hottinger, Salomon, op. cit., Thesis XX, p. 14.
- ↑ Hottinger, Salomon, op. cit., Thesis XX, p. 15.
- ↑ Hottinger, Salomon, op. cit., Thesis XIX, p. 13.
- ↑ Johann Bernoullis berechtigte Kritik an der Verteidigung von Salomon Hottingers Thesen in der Dissertation Liber Naturae durch Sprünglin und Denzler, die deren Unkenntnisse elementarster mathematisch-naturwissenschaftlicher Begriffe und Fakten offenbart, wird bestätigt durch den oben erwähnten Bericht von Johannes Scheuchzer. Dieser findet sich auf auf einem dem Basler Manuskript von J. J. Scheuchzers Praelectio vorangestellten Blatt (UB Basel Handschriften L Ia 721, fo. 121 r/v). Dort heisst es unter anderem: "Den 28ten Januarj 1711 ist von Mhhn. D. und Prof. Solomon Hottinger gehalten worden eine Disputation, unter dem Titul Liber Naturae ex Psalm. XIX, v. 1-7 propositus, worinnen haubtsächlich begriffen eine widerlag des Copernicanismi. Der Candidatorum halb war die ein hellige meinung vom H. Antistite Klinglero biß zum untersten, daß sie schlecht bestanden in Latinis, Philosophicis, Logicis, und zu Erbarmen seye daß in unseren schulen so schlechte progressus, ich war der letste, Subscibirte auch dem allgemeinen urtheil, mit dem beyfügen, daß mich nicht verwundere über so magere objectiones, und Responsiones, weilen die tractirte Materi müße deducirt werden auß der Mathematic, einer unsrer schul biß dahin ohnbekandten wüßenschafft, weßwegen mir leicht könne einbilden, daß unsre Studiosi die realen gründ pro et Contra nicht können faßen."
Zurück zur gesamten Korrespondenz