1704-01-12 Scheuchzer Johann Jakob-Hermann Jacob: Unterschied zwischen den Versionen

Aus Bernoulli Wiki
Zur Navigation springen Zur Suche springen
(Importing text file)
 
Keine Bearbeitungszusammenfassung
Zeile 32: Zeile 32:
Fautor et Amice honoratiss.<sup>me</sup>
Fautor et Amice honoratiss.<sup>me</sup>


Etiam atque etiam Tibi gratulor de egregijs, quae Erudito Orbi donas, Speciminibus,<ref>Bis Ende 1703 lagen einer breiteren Öffentlichkeit fünf wissenschaftliche Publikationen Hermanns vor: 
Etiam atque etiam Tibi gratulor de egregijs, quae Erudito Orbi donas, Speciminibus, certissimis Ingenii Tui, quod χρυσαίου γένους existimo, indicibus. Sed et mihi de perenni Tuo erga me favore, immo haud fructu amore, quem demereri quovis officiorum genere studebo. Manda modo et me utere ad quaevis promtissimo. Sunt mihi praeter Gaudentij Roberti Miscellanea haud pauci Mathematici, qui omnes Tibi, si grati forent, sunt a servitijs; communicabo, si velis catalogum. Si quid Italicorum desideres, me utere internuntio, obtinebo, quod desideraveris. Tiguri id genus libri venales non prostant; Maxime mihi arridet, quod Tibi ἀκριβεστάτῳ<ref>Dir, dem gewissenhaftesten.</ref> alia<ref>Im Manuskript steht "alius".</ref> placeat methodus altimetrica, quam instituo ope Barometri. Dicam paucis, quod sentio. Distinguo operationes a me in ultimo Itinere factas, prout respectum habent ad Tigurum, vel ad montium quos dimensus sum proximas radices, vel vallium diversas adinvicem altitudines. Priores quod spectat, ijs non summopere confido quandoquidem Tiguri non adeo fidum reliqui observatorem, et Barometrum minus exquisitum. Persuasus tamen sum institui posse ope hujus Instrumenti libellationes in dissitis maxime locis, sed sub hisce cautelis, ut 1. Tubi sint ejusdem prope diametri; 2. ad certam quandam e. g. Tigurina[e] urbis altitudinem, immo et Barometrum hic suspensum accommodatum, quale nunc paravi Ill. atque Exc. Marsilio. 3. conclusiones non fiant, nisi ex plurium dierum, immo septimanarum collatis observationibus. Ita, puto, mensurari possunt diversorum Germaniae, Galliae, Italiae respective ad summas nostras Alpes altitudines. Excurri nuper Dogeram usque visitaturus Illustriss.<ref>Im Manuskript steht "Illustiss."</ref> ante laudatum Comitem, et locum hunc ope Barometri, quod mecum vexi inferiorem observavi Tiguro 240 pedd.<ref>pedd.= pedes.</ref> quibus inferior adhuc erit Basilea Vestra. De montium altitudinibus res erit salva satis, si observationes fiant eodem die, eandem tempestatem, eodem instrumento, [[File:file_icon_keinbild.gif|link=http://www.e-manuscripta.ch/zuz/content/pageview/818571]] debita ἀκριβεία. Et, pone, commissum fuisse errorem, vel ob variantem aeris elasticitatem, inferri differentiam aliquot scrupulorum, quid hi centeni, ducenteni, vel etiam trecenteni pedes ad altissimum quendam Montem. Posset et hoc in casu certitudini aliquod addere momentum observationum aliquota reiteratio; Mecum ordinarie puto Hemicyclum Geometricum, ut hic vel ibi pro re nata instituere possim operationes, sed, crede, mihi magnas invenio difficultates, si solum consideres basin sive lineam fundamentalem, quae certum ad minimum perticas exsuperare debet. Communicabo proxime Compertum a me ope Geometriae initium Montium quorundam in Praegallia valle, quam observatis meis inserere non ausus fui, adeo enormis prodit altitudo: et tamen processum instituisse puto in forma. Tu an παρόραμα perspicacissimis Tuis oculis detegas, vide. Accipe nunc mensem desideratum et ab Exc. D. Königio pete Exemplaria bina Novorum Literariorum. Vale. [J. J. Scheuchzer]<ref>Die Signatur im handschriftlichen Entwurf ist unleserlich.</ref>
''Responsio ad clarissimi viri Bernh. Nieuwentiit Considerationes secundas circa calculi differentialis principia editas'', Basileae (J. C. von Mechel) 1700 (= [http://www.ub.unibas.ch/bernoulli/index.php/WerkverzeichnisHermann#Na._002.2C_Responsio_ad_Nieuwentiit_Considerationes_secundas_.281700.29. Na. 002]); ''Methodus inveniendi radios osculi in curvis ex focis descriptis ...'', in: AE Novembris 1702, pp. 501-504 (=[http://www.ub.unibas.ch/bernoulli/index.php/WerkverzeichnisHermann#Na._004.2C_Methodus_inveniendi_radios_osculi_.281702.29. Na. 004]); ''Demonstratio geminae Formulae a celeberrimo Dn. Joh. Bernoulli, in Actis erudit. Mens. Apr. A. 1701, pro multisectione anguli vel arcus circularis, sine demonstratione exhibitae'', in: AE Augusti 1703, pp. 345-352 (=[http://www.ub.unibas.ch/bernoulli/index.php/WerkverzeichnisHermann#Na._005.2C_Demonstratio_geminae_formulae_.281703.29. Na. 005]); ''Méthode géométrique et générale de déterminer le diamétre de l'arc-en-ciel, quelque hypothése de la refraction qu'on suppose dans l'eau, ou dans toute autre liqueur transparente. Et le diamétre de l'arc en ciel étant donné par observation, en trouver la raison de la refraction ...'', in: Nouvelles de la république des lettres, Juin 1704, Amsterdam (H. Desbordes & D. Pain), pp. 658-671 (=[http://www.ub.unibas.ch/bernoulli/index.php/WerkverzeichnisHermann#Na._006.2C_M.C3.A9thode_de_d.C3.A9terminer_le_diam.C3.A8tre_de_l.27arc-en-ciel_.281704.29. Na. 006]); ''Animadversiones quaedam circa novissimam regulam ducendi perpendiculares ad curvas ex focis descriptas in secunda Medicinae mentis editione Lipsiae facta, publicatam'', in: Scheuchzer, Johann Jakob (ed.), Nova literaria Helvetica pro anno MDCCIV, Tiguri [Zürich] (J. J. Scheuchzer) 1704, pp. 33-36 (=[http://www.ub.unibas.ch/bernoulli/index.php/WerkverzeichnisHermann#Na._007.2C_Animadversiones_circa_novissimam_regulam_in_secunda_Medicinae_mentis_editione_.281704.29. Na. 007]).</ref> certissimis Ingenii Tui, quod χρυσαίου γένους existimo, indicibus. Sed et mihi de perenni Tuo erga me favore, immo haud fructu amore, quem demereri quovis officiorum genere studebo. Manda modo et me utere ad quaevis promtissimo. Sunt mihi praeter Gaudentij Roberti Miscellanea<ref>Roberti, Gaudenzio (ed.), ''Miscellanea italica physico-mathematica'', Bononiae [Bologna] (Typographia Pisariana) 1692, mit Beiträgen von Domenico Guglielmini, Evangelista Torricelli und anderen.</ref> haud pauci Mathematici, qui omnes Tibi, si grati forent, sunt a servitijs; communicabo, si velis catalogum.<ref>Dieser hier versprochene Katalog der mathematischen Bücher aus Johann Jakob Scheuchzers Bibliothek war [[1704-01-30_Hermann_Jacob-Scheuchzer_Johann_Jakob|1704.01.30]] noch nicht bei Hermann eingetroffen. </ref> Si quid Italicorum desideres, me utere internuntio, obtinebo, quod desideraveris. Tiguri<ref>[https://de.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich Zürich].</ref> id genus libri venales non prostant; Maxime mihi arridet, quod Tibi ἀκριβεστάτῳ<ref>Dir, dem gewissenhaftesten.</ref> alia<ref>Im Manuskript steht "alius".</ref> placeat methodus altimetrica, quam instituo ope Barometri.<ref>Johann Jakob Scheuchzer war einer der ersten Gelehrten, der dem Vorbild Pascals, Perriers, Halleys, Mariottes und Domenico Cassinis folgend im Alpenraum systematisch barometrische Höhenmessungen ausführte. Wie nachstehend zu lesen ist, war er sich dabei nach und nach auch der möglichen Fehlerquellen bewusst geworden. Bei den traditionellen Winkelmessgeräten spielen ihr kleiner Durchmesser und ihre Verformungen beim Transport und bei Temperaturschwankungen eine Rolle. Auch ist die Länge der trigonemtrischen Basis wegen des Geländes zu klein und lässt sich nur ungenau bestimmen. Für die barometrischen Höhenmessungen war der Barometerstand am Bezugspunkt Zürich (und damit die Meereshöhe von Zürich) wegen des verwendeten Instruments nur ungenau bekannt. Auch fehlte eine zeitliche ausgedehnte Messreihe, welche erlauben sollte, die meteorologisch bedingten Luftdruckschwankungen auszugleichen. Um möglichst viele dieser Fehlerquellen auszuschalten, sollen also die Messungen stets mit dem gleichen Instrument, am gleichen Tag und bei gleicher Wetterlage vorgenommen werden. Schliesslich ist sich Scheuchzer auch des Einflusses der variablen Dichte der Luft (elasticitas aeris) auf seine Messungen bewusst. Zwar hat Scheuchzer bemerkt, dass seine trigonometrischen Messungen im Bergell viel zu grosse Berghöhen lieferten, doch schreibt er die Ursache des Fehlers hier noch nicht ausdrücklich der nichtberücksichtigung der atmosphärischen Refraktion zu, über deren rechnerische Behandlung ihn Jaocb Hermann bald aufklären wird. Siehe dazu auch Scheuchzer, Johann Jakob, ''Schweizerische Berg-Reisen'' (Beschreibung der Natur-Geschichten des Schweizerlands, Teil 3), Zürich (M. Schaufelberger/Chr. Hardmeyer) 1708, pp. 154-176, und Hoeherl, Franz Xaver, ''Johann Jacob Scheuchzer der Begründer der physischen Geographie des Hochgebirges'', München 1901. (Fritz Nagel)</ref> Dicam paucis, quod sentio. Distinguo operationes a me in ultimo Itinere factas,<ref>Scheuchzer, Johann Jakob, ''Οὐρεσιφοίτης Helveticus, sive Itineris alpini descriptio physico-medica prima, publicae eruditorum syzētēsei subiecta praeside I. Iacobo Scheuchzero ..., respondente Iohanne Scheuchzero ... fratre in auditorio aestivo H. L. Q. S. die 9 Octobris'', Tiguri [Zürich] (D. Gessner) 1702.</ref> prout respectum habent ad Tigurum, vel ad montium quos dimensus sum proximas radices, vel vallium diversas adinvicem altitudines. Priores quod spectat, ijs non summopere confido quandoquidem Tiguri non adeo fidum reliqui observatorem, et Barometrum minus exquisitum. Persuasus tamen sum institui posse ope hujus Instrumenti libellationes in dissitis maxime locis, sed sub hisce cautelis, ut 1. Tubi sint ejusdem prope diametri; 2. ad certam quandam e. g. Tigurina[e] urbis altitudinem, immo et Barometrum hic suspensum accommodatum, quale nunc paravi Ill. atque Exc. Marsilio.<ref>Luigi Ferdinando Conte di Marsili, Offizier und Gelehrter, hatte zusammen mit Philipp Graf Arco im Spanischen Erbfolgekrieg die Festung Breisach am Hochrhein gegen die Franzosen verteidigt. Nach der Kapitulation am 5. September 1703 wurde Graf Arco zum Tode verurteilt, Marsili hingegen lediglich aller Ämter entsetzt und aus der kaiserlichen Armee entlassen. Er hielt sich danach am Hochrhein auf, wo er Johann Jakob und Johannes Scheuchzer begegnete, mit diesen zusammenzuarbeiten begann und Johannes Scheuchzer in seine Dienste nahm. Siehe dazu Vaccari, Ezio, ''Luigi Ferdinando Marsili geologist: from the Hungarian mines to the Swiss Alps'', in: Vai, Gian Battista/Cavazza, William (eds.), Four centuries of the word "geology". Ulisse Aldrovandi 1603 in Bologna, Bologna 2003, p. 181. (Fritz Nagel) $Marsili, Luigi Ferdinando (1658-1730) BIBB$</ref> 3. conclusiones non fiant, nisi ex plurium dierum, immo septimanarum collatis observationibus. Ita, puto, mensurari possunt diversorum Germaniae, Galliae, Italiae respective ad summas nostras Alpes altitudines. Excurri nuper Dogeram<ref>Das deutsche Dorf [http://de.wikipedia.org/wiki/Dogern Dogern] liegt am Hochrhein zwischen Basel und Schaffhausen vis-à-vis des schweizerischen Leibstadt.</ref> usque visitaturus Illustriss.<ref>Im Manuskript steht "Illustiss."</ref> ante laudatum Comitem,<ref>Graf Luigi Ferdinando Marsili (1658-1730).</ref> et locum hunc ope Barometri, quod mecum vexi inferiorem observavi Tiguro 240 pedd.<ref>pedd.= pedes.</ref> quibus inferior adhuc erit Basilea Vestra.<ref>Scheuchzers Messung entspricht bei der Annahme von 1 Pariser Fuss = 0,325 m einer Höhendifferenz von ca. 78 m, was mit den heutigen Angaben (Zürich 408 m ü. M. und Dogern 315 m ü. M.) einigermassen übereinstimmt.</ref> De montium altitudinibus res erit salva satis, si observationes fiant eodem die, eandem tempestatem, eodem instrumento, [[File:file_icon_keinbild.gif|link=http://www.e-manuscripta.ch/zuz/content/pageview/818571]] debita ἀκριβεία. Et, pone, commissum fuisse errorem, vel ob variantem aeris elasticitatem, inferri differentiam aliquot scrupulorum, quid hi centeni, ducenteni, vel etiam trecenteni pedes ad altissimum quendam Montem. Posset et hoc in casu certitudini aliquod addere momentum observationum aliquota reiteratio; Mecum ordinarie puto Hemicyclum Geometricum,<ref>Gemeint ist ein mit einer Grad und Minutenskala versehenes halbkreisförmiges Instrument aus Messing, mit dessen Hilfe Scheuchzer auf seinen ersten Alpenreisen trigonometrische Höhenmessungen vornahm. Siehe Scheuchzer, Johann Jakob, ''Schweizerische Berg-Reisen'' (Beschreibung der Natur-Geschichten des Schweizerlands, Teil 3), Zürich (M. Schaufelberger/Chr. Hardmeier) 1708, p. 156.</ref> ut hic vel ibi pro re nata instituere possim operationes, sed, crede, mihi magnas invenio difficultates, si solum consideres basin sive lineam fundamentalem, quae certum ad minimum perticas<ref>Es ist nicht eindeutig feststellbar, welche [https://de.wikipedia.org/wiki/Rute_%28Einheit%29 Rute] Scheuchzer hier als Mass seiner trigonometrischen Basis benutzt.</ref> exsuperare debet.<ref>$Kommentar$ Höhenmessungen</ref> Communicabo proxime Compertum a me ope Geometriae initium Montium quorundam in Praegallia valle,<ref>[http://de.wikipedia.org/wiki/Bergell Bergell].</ref> quam observatis meis inserere non ausus fui, adeo enormis prodit altitudo: et tamen processum instituisse puto in forma. Tu an παρόραμα perspicacissimis Tuis oculis detegas, vide. Accipe nunc mensem desideratum<ref>Es handelt sich um ein Exemplar von AE Januarii 1703, um das Hermann in seinem Brief von [[1704-01-09_Hermann_Jacob-Scheuchzer_Johann_Jakob|1704.01.09]] gebeten hatte.</ref> et ab Exc. D. Königio<ref>Es gab in Basel zu dieser Zeit mehrere Buchhändler mit diesem Namen. Johann Jakob Scheuchzer stand mit einem Emanuel König (gest. 1707) in Briefkontakt. Es könnte sich jedoch auch um Johann Georg (1659-1722) oder um Ludwig König handeln. </ref> pete Exemplaria bina Novorum Literariorum.<ref>Scheuchzer, Johann Jakob (ed.), ''Nova literaria Helvetica pro 1703'', Tiguri [Zürich] (D. Gessner) 1704.</ref> Vale. [J. J. Scheuchzer]<ref>Die Signatur im handschriftlichen Entwurf ist unleserlich.</ref>


d. 12. Jan.
d. 12. Jan.

Version vom 5. August 2015, 15:58 Uhr


Briefseite   Briefseite  


Kurzinformationen zum Brief       mehr ...
Autor Scheuchzer, Johann Jakob, 1672-1733
Empfänger Hermann, Jacob, 1678-1733
Ort Zürich
Datum 1704.01.12
Briefwechsel Hermann, Jacob (1678-1733)
Signatur ZB Zürich. SIGN: Ms. H.150a, S.322-323
Fussnote



File icon keinbild.gif [...] Mons.r Hermann Min.re[1] de la parole de Dieu à Basle

Vir Celeberrime

Fautor et Amice honoratiss.me

Etiam atque etiam Tibi gratulor de egregijs, quae Erudito Orbi donas, Speciminibus, certissimis Ingenii Tui, quod χρυσαίου γένους existimo, indicibus. Sed et mihi de perenni Tuo erga me favore, immo haud fructu amore, quem demereri quovis officiorum genere studebo. Manda modo et me utere ad quaevis promtissimo. Sunt mihi praeter Gaudentij Roberti Miscellanea haud pauci Mathematici, qui omnes Tibi, si grati forent, sunt a servitijs; communicabo, si velis catalogum. Si quid Italicorum desideres, me utere internuntio, obtinebo, quod desideraveris. Tiguri id genus libri venales non prostant; Maxime mihi arridet, quod Tibi ἀκριβεστάτῳ[2] alia[3] placeat methodus altimetrica, quam instituo ope Barometri. Dicam paucis, quod sentio. Distinguo operationes a me in ultimo Itinere factas, prout respectum habent ad Tigurum, vel ad montium quos dimensus sum proximas radices, vel vallium diversas adinvicem altitudines. Priores quod spectat, ijs non summopere confido quandoquidem Tiguri non adeo fidum reliqui observatorem, et Barometrum minus exquisitum. Persuasus tamen sum institui posse ope hujus Instrumenti libellationes in dissitis maxime locis, sed sub hisce cautelis, ut 1. Tubi sint ejusdem prope diametri; 2. ad certam quandam e. g. Tigurina[e] urbis altitudinem, immo et Barometrum hic suspensum accommodatum, quale nunc paravi Ill. atque Exc. Marsilio. 3. conclusiones non fiant, nisi ex plurium dierum, immo septimanarum collatis observationibus. Ita, puto, mensurari possunt diversorum Germaniae, Galliae, Italiae respective ad summas nostras Alpes altitudines. Excurri nuper Dogeram usque visitaturus Illustriss.[4] ante laudatum Comitem, et locum hunc ope Barometri, quod mecum vexi inferiorem observavi Tiguro 240 pedd.[5] quibus inferior adhuc erit Basilea Vestra. De montium altitudinibus res erit salva satis, si observationes fiant eodem die, eandem tempestatem, eodem instrumento, File icon keinbild.gif debita ἀκριβεία. Et, pone, commissum fuisse errorem, vel ob variantem aeris elasticitatem, inferri differentiam aliquot scrupulorum, quid hi centeni, ducenteni, vel etiam trecenteni pedes ad altissimum quendam Montem. Posset et hoc in casu certitudini aliquod addere momentum observationum aliquota reiteratio; Mecum ordinarie puto Hemicyclum Geometricum, ut hic vel ibi pro re nata instituere possim operationes, sed, crede, mihi magnas invenio difficultates, si solum consideres basin sive lineam fundamentalem, quae certum ad minimum perticas exsuperare debet. Communicabo proxime Compertum a me ope Geometriae initium Montium quorundam in Praegallia valle, quam observatis meis inserere non ausus fui, adeo enormis prodit altitudo: et tamen processum instituisse puto in forma. Tu an παρόραμα perspicacissimis Tuis oculis detegas, vide. Accipe nunc mensem desideratum et ab Exc. D. Königio pete Exemplaria bina Novorum Literariorum. Vale. [J. J. Scheuchzer][6]

d. 12. Jan.


Fussnoten

  1. Min.re= Ministre.
  2. Dir, dem gewissenhaftesten.
  3. Im Manuskript steht "alius".
  4. Im Manuskript steht "Illustiss."
  5. pedd.= pedes.
  6. Die Signatur im handschriftlichen Entwurf ist unleserlich.


Zurück zur gesamten Korrespondenz